W Polsce działania w ramach organizacji pożytku publicznego można podejmować w dwóch formach prawnych: jako fundacja lub stowarzyszenie. Obie te formy funkcjonują na podstawie odmiennych ustaw i posiadają pewne cechy charakterystyczne, które sprawiają, że w konkretnych okolicznościach łatwiej prowadzić jedną lub drugą formę ww. organizacji.
W ramach prowadzonego stowarzyszenia można zmienić formę działania na fundację. Będzie to miało miejsce głównie wtedy, gdy liczba członków stowarzyszenia zacznie spadać. Aby móc prowadzić działalność jako stowarzyszenie tzw. ,, rejestrowe” potrzeba mieć piętnastu członków. Zwłaszcza dla organizacji działającej na rzecz niszowej sprawy lub małej społeczności może się zdarzyć, że działaczy zabraknie. W takiej sytuacji szansą na podtrzymanie działalności jest przekwalifikowanie się w fundację.
Polskie prawo nie zna instytucji przekształcenia stowarzyszenia w fundację i na odwrót. W celu zmiany formy działalności konieczne jest z jednej strony zamknięcie dotychczas funkcjonującej organizacji i otwarcie w jej miejsce nowej.
Będzie się to wiązało z koniecznością przeprowadzenia procedury likwidacji istniejącej struktury ze wszystkimi tego konsekwencjami: koniecznością domknięcia wszystkich spraw finansowych przedsiębiorstwa, uporządkowaniem wszystkich spraw, domknięciem zawartych wcześniej umów itp.
Decyzję o likwidacji będzie podejmował prawdopodobnie zarząd lub ewentualnie wydana uchwała walnego zgromadzenia delegatów. Warto zauważyć, że bez zapoznania się z konkretnym statutem ciężko przewidzieć, jaki dokładnie organ powinien to zrobić i czy jest konieczne wypełnienie dodatkowych warunków (zaistnienie konkretnych okoliczności, odpowiednia większość głosów, lub odpowiednie kworum na spotkaniu zarządu).
Po uchwaleniu uchwały sporządzony być musi protokół podpisywany przez przewodniczącego i sekretarza (protokolanta) zebrania. Uchwała zawiera: datę, przedmiot (czego dotyczy) oraz podpisy upoważnionych osób, czyli sekretarza i przewodniczącego zebrania. Nie istnieje prawny wzór uchwały nie ma też obowiązku ich numerowania. Sąd do zgłoszenia będzie wymagał podjęcia następujących dokumentów nt. samorozwiązania: (uchwały o samorozwiązaniu, uchwały o przeznaczeniu majątku, listy obecności, uchwały o wyborze likwidatora.)
Majątek stowarzyszenia musi być przeznaczony na cel wskazany w statucie lub w uchwale walnego zgromadzenia członków. W razie, gdyby żadne z tych dokumentów nie precyzowało przeznaczenia majątku sąd orzeka o przeznaczeniu majątku na określony cel społeczny. Z majątku pokryte będą ewentualne koszty likwidacji stowarzyszenia
Upraszczając założenie fundacji następuje w 3 krokach: ustalenie funduszu założycielskiego i ustanowienie oświadczenia wolą w formie aktu notarialnego lub testamentu, określenie statutu fundacji, na którego podstawie przyjmuje się sposób działania fundacji dokonanie wpisu w KRS. Zgodnie z Ustawą o fundacjach fundusze fundacyjne mogą ustanawiać osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania bądź osoby prawne mające siedziby w Polsce lub za granicą. Zawsze musi być to dokonane w formie aktu notarialnego bądź ustanowione przez testament. Bardzo ważne jest by zadbać o odpowiednią formę tego dokumentu.
Majątek przeznaczony na realizację celu fundacji powinien umożliwić jej rozpoczęcie działań. Decyzję, co do wysokości funduszu założycielskiego podejmuje fundator. Jeśli fundacja nie planuje prowadzić działalności gospodarczej minimalna wartość majątku będzie wynosiła od 500 zł do 1000 zł. W razie, gdyby fundacja miała również cele gospodarcze potrzebne jest przynajmniej 1000 zł na cele gospodarcze i na cele statutowe co najmniej tyle co cele gospodarcze. Oznacza to, że najmniejszy możliwy majątek fundacji prowadzącej działalność gospodarczą to 2000 zł (po 1000 zł na cele gospodarcze statutowe).
Biorąc pod uwagę zbieżność celów działania zarówno fundacji jak i stowarzyszenia, oraz względy praktyczne należy zastanowić się, czy procedura, która umożliwiłaby za jednym razem przekształcić jedno w drugie nie jest wskazana w polskim systemie prawnym. W świetle rozwijającego się wciąż w Polsce aktywizmu warto zadbać o odpowiednie przygotowanie się prawne i utworzenie, dogodnego dla działaczy, prawa.
adw. Monika Kordowska
Stanisław Skrzypek
Grupa Prawnicza Kordowska, Rytel
Adwokaci i Radcowie Prawni sp.p.