Światowy Dzień Walki z Rakiem (World Cancer Day) jest obchodzony już po raz szesnasty. Ustanowiony w 2000 roku podczas Światowego Szczytu Walki z Rakiem w Paryżu, ma przypominać o zagrożeniu, jakie stanowią choroby onkologiczne i mobilizować systemy ochrony zdrowia do podejmowania stosownych działań prewencyjnych i naprawczych. W tym roku Polskie Towarzystwo Onkologiczne wskazuje na konieczność poprawy leczenia chorych na raka jajnika. Umieralność na ten nowotwór w Polsce jest o 15% wyższa niż przeciętna dla krajów Unii Europejskiej.
Polskie Towarzystwo Onkologiczne (PTO) od lat działa na rzecz poprawy jakości leczenia chorych na nowotwory w Polsce. Wśród projektów zainicjowanych lub wspieranych przez PTO znalazła się m.in.: ustawa antynikotynowa, Strategia zwalczania raka piersi oraz raka jelita grubego czy Strategia Walki z Rakiem 2015-2024. W tym roku PTO postuluje poprawę leczenia chorych na raka jajnika – nowotworu trudnego do wczesnego wykrycia. Umieralność na ten nowotwór w Polsce jest o ponad 15% wyższa niż przeciętna dla krajów Unii Europejskiej (rys.1) [1] .
Rys. 1. Porównanie umieralności na raka jajnika w Polsce i w krajach Unii Europejskiej (27)
Źródło: Krajowy Rejestr Nowotworów
Jest to kontynuacja projektu rozpoczętego we wrześniu 2015 r. we współpracy z Polskim Towarzystwem Ginekologii Onkologicznej: Biała Księga – Strategia zwalczania nowotworów złośliwych jajnika w Polsce [2] . Jego głównym celem jest zmniejszenie ryzyka i skutków zachorowania na ten nowotwór.
Rak jajnika – brak skriningu, późna diagnoza, złe rokowania
Wśród nowotworów najczęściej występujących u kobiet, rak jajnika plasuje się na piątym miejscu (5% wszystkich zachorowań na raka wśród kobiet) – po raku piersi (20%), jelita grubego (10%), płuca (9%) i trzonu macicy (7%). Pod względem umieralności zajmuje natomiast czwartą pozycję (12% [3] ) (rys.2).
Rys. 2. Częstość zgonów wśród kobiet na nowotwory złośliwe ogółem (Polska, 2010 r.)
Źródło: Krajowy Rejestr Nowotworów
To najgorzej rokujący nowotwór ginekologiczny. Głównym tego powodem jest fakt, iż nie ma żadnej skutecznej metody diagnostycznej, która umożliwiłaby jego rozpoznanie w początkowej fazie rozwoju. W efekcie, około 70% [4] przypadków zachorowań jest diagnozowanych w III lub IV stadium zaawansowania (wg skali FIGO), gdy rokowania są złe. Wiadomo jednak, że najwyższe ryzyko zachorowania wiąże się z występowaniem mutacji w genach BRCA1 i BRCA2. Mutacje te odpowiadają m.in. za dziedziczne występowanie raka jajnika oraz raka piersi [5] . Oznacza to, że wykrycie obecności mutacji w genach BRCA1 i BRCA2 stanowi jeden z czynników ryzyka zachorowania, a jednocześnie jest czynnikiem rokowniczym i predykcyjnym w leczeniu chorych na raka jajnika.
Postulaty Polskiego Towarzystwa Onkologicznego
Twórcy „Strategii zwalczania nowotworów złośliwych jajnika w Polsce” wyodrębnili obszary, w których rekomendują wprowadzenie zmian, co mogłoby znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania, poprawić wcześniejsze wykrycie i leczenie tego podstępnego nowotworu. Wyznaczyli cztery priorytety, od których – ich zdaniem – należałoby zacząć. Są to:
- skuteczna identyfikacja i objęcie poradnictwem genetycznym kobiet obciążonych podwyższonym ryzykiem wystąpienia raka jajnika;
- zapewnienie dostępu do chirurgicznego postępowania (usunięcia przydatków oraz ewentualnie macicy), zmniejszającego ryzyko w grupie kobiet zagrożonych zachorowaniem na raka jajnika;
- wdrożenie mechanizmów stałej poprawy jakości leczenia;
- usprawnienie i poprawa jakości diagnostyki histopatologicznej i genetycznej, od których uzależnione jest właściwe rozpoznanie i wdrożenie optymalnego postępowania terapeutycznego. Konieczne jest wprowadzenie zasad i kryteriów akredytacji laboratoriów zapewniających prawidłową diagnostykę.
„Do najpilniejszych zmian, postulowanych przez PTO, należy wprowadzenie oznaczania mutacji w genie BRCA1 i BRCA2 jako standardowego, finansowanego ze środków publicznych, postępowania u każdej pacjentki chorej na raka jajnika. Badanie to może pomóc w opracowaniu indywidualnego sposobu opieki nad chorą oraz członkami jej rodziny” – podkreśla prof. dr hab. n. med. Jacek Fijuth, Prezes Zarządu PTO.
Określenie tej mutacji jest ważne z dwóch powodów. Po pierwsze, może mieć wpływ na dobór odpowiedniej celowanej terapii inhibitorami PARP w czasie nawrotowej choroby, po leczeniu platyną, po której uzyskano częściową lub całkowitą odpowiedź. Po drugie, może wspierać proces wczesnej identyfikacji osób z grupy ryzyka i objęcia ich regularnym nadzorem onkologicznym.
Taki sam postulat sformułowało Polskie Towarzystwo Ginekologii Onkologicznej w wydanych w październiku 2015 roku „Rekomendacjach PTGO dotyczących diagnostyki i leczenia raka jajnika”:
„Z uwagi na istotną rolę w profilaktyce oraz w leczeniu, wszystkie chore z rakiem jajnika powinny mieć przeprowadzoną konsultację genetyczną oraz przeprowadzone badanie oceniające występowanie mutacji w genie BRCA 1/2. Stwierdzenie u chorej mutacji w tych genach ma znaczenie prognostyczne, predykcyjne oraz wskazuje także na wysokie ryzyko raka piersi i pozwala na objęcie zdrowych nosicielek z jej rodziny odpowiednią opieką i działaniami zmniejszającymi ryzyko wystąpienia raków piersi i jajnika.” [6]
W zamierzeniu autorów, opracowana „Biała Księga – Strategia zwalczania nowotworów złośliwych jajnika w Polsce” miała być wstępem do dalszej dyskusji publicznej, angażującej środowisko pracowników ochrony zdrowia, przedstawicieli władz i administracji oraz grupy pacjenckie.
„Zmiany resortowe, jakie zachodziły w ostatnim kwartale ubiegłego roku, nie pozwoliły na prezentację projektu „Białej Księgi raka jajnika” w Ministerstwie Zdrowia. Wyrażam głęboką nadzieję, że Światowy Dzień Walki z Rakiem będzie dobrą okazją do spotkania z Ministrem Zdrowia i przedstawienia rekomendacji zmian na rzecz zwalczania nowotworów złośliwych jajnika w Polsce” – dodaje prof. dr hab. n. med. Jacek Fijuth.
[1] Wojciechowska U., Didkowska J., Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce, Krajowy Rejestr Nowotworów, Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, http://onkologia.org.pl/nowotwory-jajnika-c56/ dostęp z dnia 15.01.2016
[2] Biała Księga – Strategia zwalczania nowotworów złośliwych jajnika w Polsce, Polskie Towarzystwo Onkologiczne, Dane i Analizy, 2015
[3] Wojciechowska U., Didkowska J., Zachorowania…, op.cit., http://onkologia.org.pl/raporty/ dostęp z dnia 15.01.2016
[4] Basta A., Bidziński M. i in., Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka jajnika, październik 2015, s.3, http://www.ptgo.pl (dostęp z dnia 15.01.2016).
[5] Biała Księga – Strategia…, op. cit., s.4
[6] Basta A., Bidziński M. i in., Rekomendacje…, op.cit., s.4